BZH Historie Haagse Bos

Tot 1900 1900 1910 1920 1930 1940 1950 en later

Tot 1900

Over het Haagse Bos wordt gewoonlijk geschreven dat het een uniek bewaard gebleven stuk oerbos is, dat zich vroeger uitstrekte van Haarlem tot ’s-Gravenzande. Een reis van Haarlem naar Den Haag ging helemaal door het bos. Maar in werkelijkheid was er nauwelijks een Haagse Bos en is dat later door mensenhanden aangelegd. De geschiedenis van het Haagse Bos is er niet minder interessant door geworden.

Haagse Bos ingang aan de Wassenaarse kant — Het Haagse Bos in het voorjaar aan de Wassenaarse kant

Ontstaan

Volgens archeologen was Holland in de prehistorie bedekt met een oerbos en lagen er later dichte bossen op de zandruggen langs de Hollandse kust. Op een van die zandruggen lag toen het Haagse Bos. Maar toen er in Holland meer mensen kwamen wonen werden de bossen weer aangetast. Mensen hadden hout en landbouwgrond nodig en er werd in de bossen gejaagd. Tot aan het begin van de jaartelling verdween er weer veel bos. In de tijd van de Romeinen bleek de hoeveelheid bos weer te zijn toegenomen. Vooral in de streek tussen Haarlem en Katwijk ontstonden dichte bossen, die werden afgewisseld door vlaktes met (drassige) veengrond. In deze periode zou Nederland voor tachtig procent met bos bedekt zijn geweest.

Deze situatie veranderde rond het jaar 700. De bewoners van toen hadden meer grond nodig en men ging bossen daar kappen. De situatie verergerde in de 12de eeuw toen er een periode van klimaatsverandering was. Door de toenemende westenwind en de oprukkende zee schoof de kustlijn landwinwaarts en verdwenen hele kustdorpen in zee. Ook raakte veel landbouwgrond bedolven onder een dikke laag zand. Alleen op de droge zandruggen was ruimte om te wonen en grond voor landbouw, maar daar moest eerst het bos voor worden gekapt. Dat gebeurde op grote schaal. De ontbossing werd bevorderd door de graven. Zij waren eigenaar van alle bossen, duinen en veengebieden en zij verdienden geld door deze uit te geven ter ontginning.

Haagse Bos circa 1910 — De vijvers van het Haagse Bos waren een van de plaatsen waar Hagenaars in de koude winters vroeger gingen schaatsen (HGA)

In de 14de eeuw lijken er rond Den Haag verschillende bossen gelegen te hebben, maar ze waren niet groot. Het waren de Houte, de Myente, de Berkenrijs, het Oude Bos, het Korte Bos en het Schakenbos. Het Oude en het Korte bos zouden ten westen van Den Haag hebben gelegen, het Schakenbos ten noordoosten van Den Haag, het Berkenrijs zou nu de Waalsdorpervlakte zijn. De Myente lag aan de Hoefkade.

Hoe het Haagse Bos er in de vroege middeleeuwen uitzag is niet bekend. Ook van latere tijd is het moeilijk om een uit te zoeken wat de grenzen van het bos waren of welke bomen er stonden. Bronnen uit vroeger tijd zijn schaars en een vermelding over een boom, weg of huis uit 1400 betekent niet dat dit er in 1300 of 1500 ook stond. Enkele onderzoekers hebben diepgaand onderzoek naar de geschiedenis van het bos gedaan. Het meest uitgebreid door G.B. Emants (in 1863), J. Kuyper (in 1897) Jhr. G.G. Calkoen (1910). Deze auteurs haalden de meeste gegevens uit de boekhouding van de graaf. De conclusies van deze schrijvers sluit keurig aan bij de hierboven al geconstateerd schaarsheid aan bos in middeleeuws Holland. Zij concludeerden dat het Haagse Bos onder de eerste graven niet echt een bos was, maar dat stukken bos werden afgewisseld door vlakten met struiken. Het bos was heuvelachtiger dan nu, met name aan de noordkant (Benoordenhout-kant) van het bos lag duingrond. De zuidkant van het Haagse Bos bestond uit veengrond. Dit ‘bos’ liep in de 14de eeuw vermoedelijk naadloos over in het Benoordenhout en Bezuidenhout (5)

Zie “Haagsche Schetsen 1878” voor een uitgebreide beschrijving.

Het Haagse Bos vóór 1590. In lichte kleuren de huidige situatie. In rood de tegenwoordige straatnamen. In zwart en donkerblauw de wegen, gebouwen en sloten en beek van voor 1590. Rond het Haagse Bos liggen sloten en wallen. Waar de wallen lagen is niet precies bekend, maar die lagen in ieder geval daar waar geen sloot lag. Aan de westkant van het bos lag de Westpoort schuin tegenover de plek waar nu de Koninklijke Schouwburg staat. Aan de Bezuidenhoutseweg stond toen het kasteel Ter Noot. Daarnaast de boerderij ter Lap. Helemaal links op de tekening ligt het grafelijk kasteel, het Binnenhof. Rechts daarvan lag de Kooltuin, het complex van grafelijke tuinen dat uitkwam op het Haagse Bos. Het bos begon toen al bij het huidige Bleijenburg.

Ook over de bomen en struiken die er in het Haagse Bos stonden zijn maar weinig gegevens bekend. Het is bekend dat er verschillende soorten bomen zijn geplant en dat de nieuwe aanplant niet altijd aansloeg. De oudste gegevens komen uit de tijd van de Henegouwse graven. In een rekening uit 1316 staat een vermelding over het poten van eiken in de Koekamp en in 1343 of 1344 krijgt een zekere ‘Dirc’ geld betaald ‘voir aenlec int Haghehout’, dus voor het planten van bomen in het Haagse Bos. Hout is een middeleeuws woord voor bos. In deze tijd ging de Beierse graaf Willem V het bos vermoedelijk al gebruiken als wandelgebied. Hij liet er onder andere tuinhuisjes in plaatsen. In zijn tijd stonden er nog niet veel grote bomen. Waarschijnlijk stonden er toen berken en elzen en nog maar weinig eiken en helemaal geen beuken.

Uit de 15de eeuw zijn er al meer gegevens. Dan blijkt dat er vaak jonge boompjes uit Brabant of uit andere plaatsen als het Gooierbos worden overgebracht. De bomen werden per schip aangevoerd, op het Spui gelost en vervolgens per wagen vervoerd naar het bos. Maar het bos verkeerd halverwege de 14de eeuw niet in goede staat. Het bos werd omschreven als een “wildernis”. Het bestond uit stukken bos met daar tussen in ruime vlakten met alleen struikgewas. Het bos ging ongemerkt over in het aangrenzende duinlandschap of veenlandschap, het Benoordenhout en Bezuidenhout. Het zou nog even duren voordat het Haagse Bos echt een bos genoemd kon worden. Dat was waarschijnlijk pas echt in de 17de eeuw het geval.

De graven uit het Bourgondische huis kwamen weinig in Den Haag maar toonden meer aandacht aan het bos dan hun voorgangers. Zo gaf Filips van Bourgondië in 1460 vanuit Brussel opdracht om jaarlijks 3000 tot 4000 eiken en andere bomen in het bos te poten. In 1493 werden jonge eiken uit het Brabantse dorp Huibergen gehaald, beuken uit het Gooierbos of de Haarlemmerhout, abeelen, iepen en olmen uit Vlaardingen en Utrecht, linden uit Brugge en tenslotte eiken uit Brabant. Populieren uit Loosduinen werden geplant in de Koekamp.

Kasteel Ter Noot aan de Bezuidenhoutseweg in ca. 1735.

Boomkwekerijen

De meeste aankopen van bomen lijken in de 16de eeuw gedaan te zijn, want daarna gingen de bosbeheerders zelf bomen kweken voor het Haagse Bos. Er lagen boomkwekerijen bij het Binnenhof op een stuk land dat bekend stond als Akerland. Het Akerland lag tussen twee grachtengordels die rond het Binnenhof lagen. Ook in het bos zelf werden enkele boomkwekerijen aangelegd. Veel grond in het bos was ongeschikt om bomen te planten omdat het te drassig was. Op veel plekken lag veen dat eerst moest worden afgegraven en vervangen door duinzand. Het dagelijks onderhoud van de jonge bomen in het bos was arbeidsintensief. In de zomer werd er met een wagen water rondgebracht en verder werd veel jonge aanplant beschadigd door het kleine wild dat er rondliep. Het Haagsche Bos was niet hoog en ook niet dichtbegroeid. Rond 1750 kon je vanaf het Boshek (bij Huis ten Bosch) nog het zonlicht nog op het Malieveld zien schijnen

Bescherming

Uit de vele maatregelen blijkt dat het Haagse Bos vooral in stand werd gehouden voor de jacht. Het kostte veel moeite om het wild in het bos in stand te houden en daarom werd het regelmatig verboden dat mensen en dieren in het bos konden komen. Dat hielp natuurlijk niet voldoende en daarom ging men het bos al gauw afsluiten met sloten, wallen, hekken en muren. Uiteindelijk was het hele bos afgesloten tegen indringers en kon je het bos alleen in via de Westpoort en de Oostpoort. De Westpoort lag op het Korte Voorhout, ongeveer bij de Koninklijke Schouwburg, de Oostpoort stond aan de Wassenaarse kant van het bos. Ook de afsluiting werd regelmatig gecontroleerd en verbeterd en nog steeds zo vaak overtreden dat de verboden en de straffen af en toe weer worden herhaald. Het laatste verbod om het bos te betreden werd in 1613 door prins Maurits uitgevaardigd.

Het was dus moeilijk om wild in het bos te houden zodat de graven en later de stadhouders er konden jagen. Pas in op het eind van de 15de eeuw wordt er voor het eerst geschreven over groter wild (“grof wild”) in het Haagse Bos. Voor die tijd werd bij feesten op het Binnenhof grof wild geschoten in de Haarlemmerhout. De afsluiting van het bos is waarschijnlijk in de loop van de 17de eeuw opgeheven toen de stadhouders hun jachtterrein verlegden naar andere jachtgebieden, bijvoorbeeld de Veluwe.

Klik hier voor meer over deze periode van het bos in het boek “Door t oude dorp van die Haghe” 1948

Acte van redemptie

In de Tachtigjarige oorlog dreigde het bos zelfs geheel gekapt te worden. Om de oorlog tegen de Spanjaarden voort te zetten had de regering geld nodig. Verkoop van eigendommen was een manier om aan geld te komen en het Haagse Bos zou bij verkoop geld opleveren. Maar het voorstel om het Haagse Bos te verkopen veroorzaakte onrust in Den Haag. Met name de mensen die in Den Haag veel onroerend goed bezaten waren bang dat de waarde van hun bezittingen door het verlies van een mooi bos zouden dalen. Zij schreven samen met het dorpsbestuur een verzoek aan de regering om van verkoop af te zien. Na enig onderhandelen kwam men tot overeenstemming. Op 16 april 1576 vaardigde Willem van Oranje, mede namens de regering de bekende “Acte van Redemptie” uit. In deze acte werd bepaald dat het Haagse Bos voor altijd behouden zou blijven. Den Haag moest hier wel veel geld voor betalen. Het kostte het verarmde Den Haag nog heel wat moeite om het geld bijeen te krijgen.

Herstel en Nieuwe Vaart

Na de oorlogsperiode in de jaren 1570 was het Haagse Bos zwaar beschadigd. Op verschillende plekken begon men opnieuw boompjes aan te planten, maar in het eerste deel was het bos zo slecht geworden dat herstel niet mogelijk was. Er was maar één oplossing mogelijk: deze grond afgraven en verkopen. Daarom werd een nieuw kanaal aangelegd, de ‘Nieuwe Vaart’. Die zou lopen van het Spui tot in het Haagse Bos. Voor het tracé van de Nieuwe Vaart gebruikte men zoveel mogelijk reeds bestaande sloten. Dat scheelde graafwerk, maar leverde wel een bochtige traject op, Ammunitiehaven, (oude) Nieuwe Haven, Herengracht , Prinsessegracht. Hierdoor schoof de grens van het Haagse Bos op van Bleijenburg naar Prinsessegracht.

Haagsche Bosch 1611 Jaarboekje Die Hage 1897

Haagse Bos De St. Anthoniuskapel in het Haagse Bos naar de situatie van 1570 J Stellingwerf ca 1700 HGA

Het stuk grond dat werd afgegraven werd niet opnieuw bos. Het werd vermoedelijk een soort boomkwekerij en toen die verdween werd het een open veld dat gebruikt werd als exercitieterrein voor het leger en weer eeuwen later voor demonstraties. We kennen het nu als Malieveld.

Haagsche Bosch 1712 Jaarboekje Die Hage 1897

Haagse Bos De Bossloot aan de zuidrand van het Haagse Bos, met het bruggetje naar de achterzijde van herberg De Roos (links) aan de Bezuidenhoutseweg (ongeveer ter hoogte van het latere huisnr. 122-124, tegenover de latere Koningin Marialaan) ca 1750 P Liender HGA

Bos Een pad in het haagse bos, met bedelaars aan de deur. ca 1654-58 Jan Lievens J P Getty museum

Bos De Bossloot in de richting van de stad. links de achterzijde van de Hortus Medicus Zandvliet ca 1756 Maker P C la Fargue HGA Net als in andere steden, waren er vroeger in Den Haag Kruidentuinen, de zogenaamde Horti Medici, waar gewassen werden gekeweekt die de apothekers nodig hadden voor de bereiding van hun geneesmiddelen. De bekendste hortus was die van de stadsdokter en botanicus professor M.W. Schwencke op het buiten Zandvliet aan de Bezuidenhoutseweg. In deze hortus, die aan de achterzijde van het Haagse Bos grensde- zoals te zien is op deze tekening van P.C. la Fargue uit 1756 – gaf Schwencke les in de botanie aan apothekers, hun leerlingen en bedienden.

Lees hier een verhandeling over deze stadsdokter en hortus uit 1890

Haagse Bos Plattegrond van het ‘Haagse Bos’ uit 1712 dat in 1825 door I.L. Loke is nagetekend ca 1825 HGA

Bos De Bossloot in de richting van de stad; l. de achterzijde van een herberg ca 1756 maker P C la Fargue HGA

Bos De Leidsestraatweg richting van de stad. in het m. het boshek; l. de uitspanning Het Roomhuis ca 1756 Naam P C la Fargue HGA

Haagse Bos De Bossloot richting Wassenaar; r. de achterzijde van de herberg Het Rad van Avontuur ca 1756 Naam P C la Farque HGA

Bos De Bossloot in de richting van Wassenaar; r. de achterzijde van het huis Carolinenburg aan de Bezuidenhoutseweg ca 1756 Maker P C la Fargue HGA

Bos De Bossloot in de richting van Wassenaar. Rechts de achterzijde van een uitspanning (mogelijk de herberg De Bonte Koe) ca 1770 Maker P C laFargue HGA

kaart voor het Haagse Bos te ‘s-Gravenhage uit 1778 HGA

Bos Het Herepad in het Haagse Bos Paulus Constantijn la Fargue, 1778 Rijksmuseum

Bos Een open plek in het Haagse Bos ca 1783 Maker Dirk Verrijck HGA

Haagsche Bos Oudemannenberg 1795 De tijdspiegel 1895

Bos De Grote Vijver met de Zwitserse Brug en in het verschiet de koepel van het paleis Huis ten Bosch ca 1825 Maker Otto Howen HGA

Bos Dagblad van ‘s Gravenhage 27 april 1831

Bezuidenhoutseweg Boschlust Dagblad van ‘s Gravenhage 22 aug 1842

Bos Tijdschrift ter bevordering van Nijverheid 1 jan 1855

Bos De ingang van het Haagse Bos, gezien vanaf de Bosbrug, links het Wachtje 1865

Bos Dagblad van Zuidholland en ‘s Gravenhage 23 juli 1869

Bos Bezuidenhoutseweg stoomgemaal eerste kamer 17 jan 1877 Dagblad van Zuidholland

Haagse Bos Courant voor Maassluis 24 okt 1877

Haagse Bos Rapport 7 mei 1878 Dagblad van Zuidholland

Bos Bezuidenhoutseweg rapport oplossingen stoomgemaal 7 mei 1878 Dagblad van Zuidholland

Haagse Bos Stoomgemaal 10 dec 1879 Dagblad van Zuidholland

Haagse Bos Stoomgemaal 27 dec 1879 Dagblad van Zuidholland

Haagse Bos vis verpachting 26 april 1880 Het Vaderland

Haagsche Bos aanbesteding Illuminatie glazen 6 juli 1880 Het Vaderland

Haagsche Bos Verjaardag 28 juli 1880 Het Vaderland

Haagse Bos, schade door de storm van 14 oktober 1881 ca 14 okt 1881 Foto Henri de Louw HGA

Haagse Bos, schade door de storm van 14 oktober 1881 ca 14 okt 1881 HGA

Haagse Bos, de tentjes bij de ingang beschadigd door de storm van 14 oktober 1881 HGA

Bezuidenhoutseweg mening en stoomgemaal 18 nov 1882 Dagblad van Zuidholland

Bos Bezuidenhoutseweg mening en stoomgemaal 15 dec 1882 Dagblad van Zuidholland

Bos Bezuidenhoutseweg mening en stoomgemaal 29 dec 1882 Dagblad van Zuidholland

Haagse Bos aanbesteding 11 juni 1883 Dagblad van Zuidholland

Bos Rotterdamsch nieuwsblad 11 sept 1883

Bos Grote Vijver De katholieke illustratie 1884

Illuminatie Haagse Bos, een Turks paleis in een vijver 2 aug 1885 HGA

Bos Illuminatie Haagsche courant 4 aug 1885

Bos Illuminatie Haagsche courant 2 aug 1886

Bos Illuminatie Haagsche courant 4 aug 1886

Haagsche Bos Techn tekening Illuminatie aug 1886 HGA

Bos illuminatie Algemeen Handelsblad 3 aug 1887

Bos Illuminatie Haagsche courant 3 aug 1888

Bos Illuminatie Provinciale Drentsche en Asser courant 4 aug 1888

Bos Gezicht langs de sloot bij het Bezuidenhout in het Haagse Bos, Willem Oppenoorth, 1857 – 1905 Rijksmuseum

Bos Illuminatie Tilburgsche courant 1 aug 1889

Bos Illuminatie Delftsche courant 4 aug 1889

Laan van Nieuw Oost-Indië door het Haagse Bos ca 1890 HGA

Haagse Bos, brug tegenover de 1e Van den Boschstraat ca 1890 HGA

Haagse Bos, illuminatie grote vijver 2 aug 1890 Foto H F Oelrichs HGA

Bos Illuminatie Delftsche courant 5 aug 1890

Haagse Bos, Laan van Nieuw Oost-Indië door het bos, in de sneeuw ca 1890 HGA

Haagse Bos, bruggetje in de sneeuw ca 1890 HGA

Haagse Bos, dichtgevroren vijver ca 1890 HGA

Bos Schaatsenrijden (vijver in het Haagse Bos) 1891 Willem Bastiaan Tholen Kunstmuseum DH

Bos illuminatie Algemeen Handelsblad 4 aug 1891

Bos IJs Huis ten Bosch, H.M. de Koningin op schaatsen op de sloot bij het paleis Huis ten Bosch ca 1892 Foto H Fuchs HGA

Haagse Bos, Chinese tempel in een vijver juli 1892 Foto H F Oelrichs HGA

Bos Illuminatie Algemeen Handelsblad 3 aug 1892

Haagse Bos, illuminatie-object in een vijver aug 1893 HGA

Bos Illuminatie Delftsche courant 4 aug 1893

Bos illuminatie Vlaardingsche courant 1 aug 1894

Haagse Bos, illuminatie grote vijver 2 aug 1894 HGA

Bos Illuminatie Haagsche courant 4 aug 1894

Haagse Bos, illuminatie grote vijver 2 aug 1895 HGA

Bos Illuminatie 1 Haagsche courant 5 aug 1895

Bos, koningin Wilhelmina in een arreslee (met koningin Emma) 1895 HGA

Haagse Bos, illuminatie-object in de grote vijver De Koppelpoort te Amersfoort, ter gelegenheid van de verjaardag van koningin Emma 2 aug 1896 HGA

Bos Illuminatie in de grote vijver ter gelegenheid van de verjaardag van H.M. Koningin-Regentes en voorstellende de Koppelpoort te Amersfoort ca 1896 maker M A van Aken HGA

Bezuidenhoutseweg Bos Haagsche courant 6 mei 1897

Haagse Bos, illuminatie grote vijver, ter gelegenheid van de verjaardag van koningin Emma 2 aug 1897 HGA

Bos Illuminatie Algemeen Handelsblad 1 sept 1897

Haagse Bos Geen vrije wandeling 1898 Foto W F Duunk HGA

Haagse Bos, illuminatie grote vijver ter gelegenheid van de verjaardag van koningin Wilhelmina. ‘Javaansch dorp’ 31 aug 1899 HGA

Bos illuminatie Haagsche courant 2 sept 1899

Haagsche Bosch 1897 Stoomgemaal Jaarboekje Die Hage 1897

1900

Bezuidenhoutseweg, koningin Wilhelmina mss op de schaats. Op de achtergrond paleis Huis ten Bosch ca 1900 HGA

Bezuidenhoutseweg, water langs de weg ter hoogte van Huis ten Bosch ca 1900 HGA

Bos Muziekuitvoering in het bos ca 1900 HGA

Bos Illuminatie Algemeen Handelsblad 25 juli 1900

Haagse Bos, illuminatie-object in de grote vijver 31 aug 1900 HGA

Haagse Bos Sluis Bezuidenhoutseweg 1900 HGA

Bos Illuminatie Algemeen Handelsblad 1 sept 1900

Bos, Laan van Nieuw Oost-Indië door het bos ca 1900 HGA

Bos Leidsestraatweg 1900 Collectie Elsevier

Bos Illuminatie Haagsche courant 30 juli 1901

Haagse Bosvijver ca 1901 David Vermeulen Rijksmuseum

Paarden langs een sloot in het Haagse Bos, David Vermeulen, ca. 1901 Rijksmuseum

Haagse Bos, illuminatie t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina. Het Kasteel te Schwerin 31 aug 1901 HGA

Bos Illuminatie Algemeen Handelsblad 1 sept 1901

Bos, ingang tegenover de Laan van Nieuw Oost Indië ca 1902 HGA

Bos Illuminatie Haagsche courant 25 juli 1902

Haagse Bos Illuminatie van de tweede vijver ter gelegenheid van de verjaardag van koningin Wilhelmina het kasteel Schaumburg 31 aug 1902 HGA

Bos Illuminatie Arnhemsche courant 3 sept 1902

Bos illuminatie Delftsche courant 3 aug 1903

Haagse Bos, illuminatie grote vijver t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina. De Amsterdamse poort te Haarlem 31 aug 1903 HGA

Bos Illuminatie Haagsche courant 2 sept 1903

Bos Illuminatie Haagsche courant 11 aug 1904

Haagse Bos, illuminatie grote vijver t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina 31 aug 1904 HGA

Haagse Bos Illuminatie vijver t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina hoofdgebouw van de wereldtentoonstelling in St. Louis 31 aug 1904 HGA

Bos Illuminatie Haagsche courant 2 sept 1904

Haagse Bos, schaatsen op de kleine vijver bij de Sociëteit 31 dec 1904 HGA

Bos Illuminatie Haagsche courant 2 aug 1905

Haagse Bos Illuminatie vijver t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina het Muiderslot 31 aug 1905 HGA

Haagse Bos, illuminatie grote vijver t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina, het Muiderslot 31 aug 1905 HGA

Bos Illuminatie Haagsche courant 2 sept 1905

Haagse Bos Illuminatie vijver t.g.v. Koninginnedag. Het bekroonde ontwerp van het Vredespaleis 31 aug 1906 HGA

Haagse Bos, illuminatie grote vijver t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina Vredespaleis, het bekroonde ontwerp van Cordonnier 31 aug 1906 HGA

Haagse Bo Illuminatie vijver s t.g.v. Koninginnedag. Het bekroonde ontwerp van het Vredespaleis 31 aug 1906 HGA

Bos Illuminatie Algemeen Handelsblad 1 sept 1906

Bos Illuminatie Provinciale Noordbrabantsche 3 sept 1906

Haagse Bos Vijver met illuminatie t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina, het kasteel Haarzuilens 31 aug 1907 HGA

Vijver Haagse Bos, illuminatie t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina 31 aug 1907 HGA

Bos Illuminatie Provinciale Geldersche 3 sept 1907

Bos Bomen aan de rand van een water Frits Mondriaan 19xx Leiden Uvi

Bos Illuminatie Algemeen Handelsblad 1 aug 1908

Illuminatie grote vijver in het Haagse Bos t.g.v. de verjaardag van koningin Wilhelmina. Kasteel Doorwerth 31 aug 1908 HGA

Bos Illuminatie Het nieuws van den dag 2 sept 1908

Haagse Bos, de grote vijver met ruigvorst ca 1908 HGA

Haagse Bos, schaatsen rijden op de grote vijver ca 1908 HGA

Haagse Bos, schaatsen op de vijver jan 1909 Foto J F de Gijselaar HGA

Bos Illuminatie Provinciale Noordbrabantsche 2 sept 1909

1910

Haagse Bos, schaatsen rijden op de grote vijver ca 1910 HGA

Bos Illuminatie Haagsche courant 2 sept 1910

Haagse Bos Prinses Juliana 1910 Bron Library of Congress

Bos, Laan van Nieuw Oost-Indië door het bos ca 1910 HGA

Haagse Bos. Huis ten Bosch ca 1911 Foto A J W de Veer HGA

Bos Illuminatie Het nieuws van den dag 1 sept 1911

Bos, langs de Maliebaan, schade door de storm van 30 september 1911 HGA

Bos, ‘langs het Kerkpad’, schade door de storm van 30 september 1911 HGA

Bos, schade door de storm van 30 september 1911 HGA

Bos na de storm van 30 september 1911 HGA

Bos, schade door de storm van 30 september 1911 Foto J Bockstart HGA

Bos Malieveld, verwoesting door de storm van 30 september 1911 HGA

Bos na de storm van 30 september 1911 ca okt 1911 HGA

Bos na de storm van 30 september 1911, het Filosofenpad okt 1911 HGA

Bos, verwoesting door de storm ca 30 sept 1911 HGA

Bos na de storm van 30 september 1911 ca 1 okt 1911 HGA

Bos Koekamplaan, schade door de storm van 30 september 1911, bij het Wachtje ca 30 sept 1911 HGA

Tramrijtuig 122 (rijdend op lijn 7, ‘Beeklaan-Laan van Meerdervoort-Schenkstraat’) door de storm van 30 september op 1 oktober beschadigd geraakt in het Haagse Bos (Boslaan). Links rijtuig 132 waarvan het lijnnummer niet te zien is. De koperen koplampen zijn ‘s nachts gestolen. HGA

Bezuidenhout Storm Haagsche courant 3 okt 1911

Uiteindelijk bleek dat er 2468 bomen – meest beuken en eiken – afgebroken of omgewaaid waren.

Bos, het opruimingswerk na de storm van 30 September op 1 October 1911 HGA

Bos, het opruimingswerk na de storm van 30 September op 1 October 1911 ca 1 okt 1911 HGA

Bos en stoomgemaal Rapport De storm van 1911 in het Haagsche Bosch

Bos Storm 1911 De katholieke illustratie 14 okt 1911

Bos Koningin Wilhelmina maakt een rit per koets met de groothertogin van Oldenburg, de zus van prins Hendrik 1912.

Haagse Bos Boslaan, ingang Haagse Bos met tram 7 ca 1912 HGA

Bos Bosvijver Lux Foto tijdschrift 1 juli 1912

Bos Illuminatie Het nieuws van den dag 31 aug 1912

Bos Arreslee De katholieke illustratie 25 jan 1913

Bos Grote vijver De katholieke illustratie 24 mei 1913

Bos Illuminatie Tilburgsche courant 28 aug 1913

Bos Illuminatie Bosc_a_la_Haia 1913 Josep Salvany

Haagse Bos Vijver met illuminatie ‘Huis ten Bosch’, ter gelegenheid van de opening van het Vredespaleis 28 aug 1913 HGA

Bos illuminatie Haagsche courant 30 aug 1913

Bos Nieuwsblad van het Noorden 1 sept 1913

Bos Illuminatie Het Vaderland 29 okt 1938

IJs tussen de Bezuidenhoutseweg en Huis ten Bosch, met links prinses Juliana. Rechts de villa’s Hélène en Pictura ca 1914 HGA

Filmbeelden Haagse Bos Prinses Juliana op schaats 1914

Bos Herfst De katholieke illustratie 23 okt 1915

Bos Ergens in het bos De katholieke illustratie 14 okt 1916

Haagse Bos Koningin Wilhelmina en prinses Juliana te midden van een grote groep militairen om te gaan schaatsen 1916

Haagse Bos Schaatsenrijden bij het Huis ten Bosch 1917 Willen Bastiaan Tholen Centraal Museum Utrecht

Bos H.M. koningin Wilhelmina, arren in het Haagsche Bos 1917 Foto Ver Fotobureaux HGA

Bos Koningin Moeder Emma, Koningin Wilhelmina en Prinses Juliana in een arreslede. jan 1917 Foto ANP

Bos Arresleetocht De katholieke illustratie 5 jan 1918

1920

Haagse Bos Baggeren Boschsloot 16 nov 1920 Haagsche Courant

Bos Laan van NOI Haagsche courant 24 sept 1921

Filmbeelden Haagsche Bos Storm 6 november 1921

Haagse Bos Stormschade bij de brug van de Laan van N.O.I. ca 6 nov 1921 HGA

Bos Ijspret De katholieke illustratie 7 dec 1921

Filmbeelden Den Haag, Haagse Bos en op het einde de Haagsche IJsclub 1921

Luchtfoto van het Haagse Bos met linksvoor de Bezuidenhoutseweg en rechts van het bos de Benoordenhoutseweg ca 1923 HGA

Haagse Bos Boschhek Wassenaar adresboek 1923

Filmbeelden Haagsche Bos Veldloop 4 December 1923

Filmbeelden Haagsche Bos Prinses Juliana op de schaats December 1923

Bos Koningin Wilhelmina en prinses Juliana in een arreslee (de ‘drakenslede’) dec 1923 HGA

Filmbeelden Haagse Bos Wintertaferelen Polygoonjournaals 1923 Bron BeeldenGeluid.nl

Filmbeelden Haagse Bos IJspret 1925. Bron : BeeldenGeluid.nl

Bos ijs Leeuwarder nieuwsblad 8 dec 1925

Filmbeelden Prinses Juliana op de Haagsche IJsclub en het Haagsche Bos December 1925

Bos Nieuwe Tilburgsche Courant 17 dec 1925

Filmbeelden Haagse Bos Koningin Wilhelmina en prinses Juliana op schaats 21 jan 1926 Bron BeeldenGeluid.nl

Haagse Bos Koningin op de schaats De courant Het nieuws van den dag 21 jan 1926

Bos Voorwaarts sociaal-democratisch dagblad 3 aug 1926

Bos Winterbeurt De katholieke illustratie 8 dec 1926

Haagse Bos Huis ten Bosch Prinses Juliana op schaats ca 1927

Bos Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 10 feb 1928

Bos Nieuwsblad van Friesland 14 april 1928

Filmbeelden Haagsche Bos en Koekamp 1928 Bron : BeeldenGeluid.nl

Filmbeelden Haagse Bos Kleine en grote vijver dec 1928

Filmbeelden Haagsche Bos De Tent – Grenadiers en Jagers 100 jaar 7 juli 1929 Ook vindt er nog een buitenfeest plaats bij de Nieuwe Societeit voor militairen, hun dames, en genodigden. Hierbij zijn ook prins Hendrik en minister Lambooy aanwezig.

1930

Haagse Bos, gezien ter hoogte van de toegang van het paleis Huis ten Bosch ca 1930 Foto Hans Nieuwenhuis HGA

Bos Soerabaijasch handelsblad 15 sept 1930

Filmbeelden Haagse Bos Herfst 21 okt 1931 Maker Profilti

Bos Bosvijver De courant Het nieuws van den dag 25 jan 1933

Filmbeelden Haagse Bosch Prinses en Koningin op de schaats 27 jan 1933

Bos Westfriesch dagblad onze courant 8 feb 1933

Filmbeelden Haagsche Bos Veldloop 27 maart 1933 Polygoon

Bos Westfriesch dagblad onze courant 1 aug 1933

Filmbeelden Haagse Bos Bosloop georganiseerd door de Trekvogels 11 april 1934 Polygoon

Bezuidenhoutseweg Bosloop Haagsche Courant 12 april 1937

Filmbeelden Haagse Bos 1935 Bron BeeldenGeluid nl

IJs Provinciale Noordbrabantsche 13 feb 1936

Bos IJs Provinciale Geldersche en Nijmeegsche courant 13 feb 1936

Bos Koningin Wilhelmina maakt met een hofdame een tochtje met het rijtuig door het besneeuwde Haagse Bos 10 mrt 1937

Filmbeelden Haagse Bos Bosloop georganiseerd door de Trekvogels 12 april 1937 Polygoon

Laan van Nieuw Oost Indië door het bos, gezien vanaf de Bzhweg 3 mrt 1938 HGA

Haagse Bos, Laan van Nieuw Oost-Indië door het bos, verbreding tot 20 meter 1938 HGA

Haagse Bos, Laan van Nieuw Oost-Indië door het bos, verbreding tot 20 meter 5 mrt 1938 HGA

Laan van NOI Haagsche courant 5 mrt 1938

Haagse Bos, Laan van Nieuw Oost-Indië, verbreding ten behoeve van de nieuwe rijksweg Den Haag – Utrecht juni 1938 Foto P van Tol HGA

Haagse Bos, afdamming vijver 30 juni 1938 Foto H. G. L. Schimmelpenningh© HGA

Laan van NOI Haagsche courant 30-06-1938

Haagse Bos Boslaan Zaans volksblad 10 jan 1939

Filmbeelden Haagse Bos en IJsclub IJspret 1939 Bron HGA

1940

Haagsche Bosch, wat er na de jongste sneeuwval sprookjesachtig uitzag. 16 jan 1940 ANPFOTOG. V.D. WERFF

Bos Oprechte Haarlemsche courant 19 jan 1940

Koningin Wilhelmina, prinses Juliana en prinses Beatrix maken een tochtje met de arreslee 24 jan 1940 Foto Gompers HGA

Filmbeelden : Haagsche Bos Huis Ten Bosch 24 januari 1940

Bos Koningin Wilhelmina, prinses Juliana en haar dochter prinses BeatrIx maken een tochtJe met de arreslee 24 jan 1940 ANP FOTO GOMPERS

Bos Koningin Wilhelmina, prinses Juliana en haar dochter prinses BeatrIx maken een tochtJe met de arreslee in Den Haag. 24 jan 1940 ANP FOTO GOMPERS

Haagse Bos Haagse burgers poseren bij een in het Haagse Bos neergekomen Ju-52 transportvliegtuig van de Luftwaffe 10 mei 1940 Foto H F Gude Collectie NIMH

Filmbeelden Haagse Bos en Adelheidstraat 10 mei 1940 Bron HGA

17 augustus 1940 – Politierapport – bominslag in eiland grote vijver

Bezuidenhout Bom Haagsche Bosch Haagsche Courant 17 aug 1940

Bos Op de schaats suveilleren twee Haagse agenten op de Bosvijver in het haagse bos. De vijver is officieel opengesteld voor het schaatsende publiek. 5 jan 1941 ANPFOTO G.V.D. WERFF

Bos De bosvijver in het Haagse Bos, iS officieel opengesteld voor het schaatsende publiek. 5 jan 1941 ANPFOTO G. V.D. WERFF

Filmbeelden Haagsche Bos Vijvers IJspret 1 januari 1941

Bos IJs Panorama geïllustreerd weekblad in koperdiepdruk 9 jan 1941

Bos IJs vijvers in bos 9 jan 1941 Panorama no 3 HGA

Bos IJs Westfriesch dagblad onze courant 22 jan 1940

Bos Nieuwe Apeldoornsche courant 21 feb 1941

Filmbeelden NSB-propagandafilm. Concert gegeven door de WA van Den Haag en Rotterdam in de Muziektent van de “voormalige” societeit “de Witte” in het Haagsche Bos, waarbij onder het publiek o.a. Zondervan en J.W. Baron van Haersolte van Haerst aanwezig zijn. 1941

Filmbeelden Haagsche Bos Beukennootjes rapen najaar 1941 Museum Eye

En ook de filmstudios en archief van de filmfabriek Profilti in een pand schuin achter het ministerie op de Bezuidenhoutseweg

Boslaan 3 Profilti Haagsche courant 10 aug 1937

Boslaan 3 Filmstudio Advert Telefoongids 1939

Filmbeelden Boslaan 3 Filmstudio Profilti 194x

Filmbeelden : Haagse Bos Voorbeeld van de montage van een V2 1945 Bron National Archives USA

1 januari 1945 – Politierapport – Bominslag Haagsche Bosch

20 februari 1945 – Politierapport – bominslagen in Haagsche Bosch (in Sperrgebiet)

21 februari 1945 – bombardement Haagsche Bosch (in Sperrgebiet)

22 februari 1945 – Politierapport – bominslag Leidschestraatweg

28 februari 1945 – bombardement Haagsche Bosch

28 februari 1945 – Politierapport – bominslag Leidschestraatweg

26 februari 1945 – Bominslag Boslaan no 3 en 5 waarbij filmgebouw Profilti beschadigd raakt.

Boslaan 3 Profilti Persmededeelingen van Bureau Houtman 28 feb 1945

Boslaan 3 Profilti Mededeelingen 9 mrt 1945

Haagse Bos Politieagenten houden toezicht bij het verzamelen van uitgeworpen voedselpakketten mei 1945 Collectie NIMH

Haagse-Bos-Burgers-verzamelen-uitgeworpen-voedselpakketten-mei-1945-Collectie-NIMH

Tweede Wereldoorlog

Er waren meer bedreigingen voor het Haagse Bos, maar de laatste was de Tweede Wereldoorlog. In die tijd werden van de Koekamp tot aan het Huis ten Bosch bomen gekapt.

Haagse-Bos.-1943 Bij-het-hertenkamp-in-het-Haagse-Bos-liggen-boomstammen-gekapt-wegens-aanleg-van-de-Vesting-Clingendael.Foto-Menno-Huizinga-Collectie-NOID

Haagse-Bos.-Gekapte-bomen-worden-uit-het-Haagse-Bos-gesleept-voor-de-aanleg-van-de-Vesting-Clingendael.-Foto-Menno-Huizinga-1943 Collectie-NOID

Haagse Bos Aanleg tankgracht in het Haagse Bos, Boslaan ca 1943 HGA

Haagse Bos, het maken van de tankgracht 1943 Foto M Huizinga HGA

Haagse Bos, het graven van de tankgracht 1943 HGA

Haagse-Bos-Tankgracht-mei-1949-Foto-W-J-van-der-Pool-HGA

Haagse-Bos-kaalslag-voor-de-Duitse-verdedigingswerken-Rechts-het-ministerie-van-Economische-Zaken-op-de-achtergrond-rechts-de-tent-van-Societeit-De-Witte-Ca-1943-HGA

Haagse Bos vanaf de Boslaan met de Tent in afbraak 1943 Fotoburo van den Heuvel HGA

Haagse Bos Aanleg tankgracht bij Huis ten Bosch 1943 collectie Niod

Op 3 maart 1945 zouden in het bos aanwezige lanceerinstallaties van Duitse raketten gelanceerd worden, maar door een fout van een Britse inlichtingenofficier wierpen de meeste Britse bommenwerpers hun bommen die dag af op het Bezuidenhout.

Haagse Bos nabij de Laan van Nieuw Oost Indië; bunker deel uitmakend van de verdedigingswerken uit WO II Foto DSO sept 1945 HGA

Haagse Bos nabij de Laan van Nieuw Oost Indië; bunkers deel uitmakend van de verdedigingswerken uit WO II 1945 Foto DSO HGA

Bos Gezicht van het Roomhuis Chateau Bleu naar de Leidsestraatweg. okt 1945 Collectie NIMH

Haagse Bos 1945 Boek Den Haag 1945 Dr A Schierbeek

Haagse Bos gezien vanaf de Laan van Nieuw Oost Indië, oorlogsschade na WO II; op de achtergrond Huis ten Bosch okt 1945 Foto DSO HGA

Haagse Bos bij de Boslaan; tankgracht deel uitmakend van de verdedigingswerken uit WO II juli 1945 Foto DSO HGA

Laan-van-NOI-door-het-bos-mei-1949-Foto-W-J-van-der-Pool-HGA

Haagse Bos tankgracht 1946 Foto Politie HGA

Haagse Bos. Jonge aanplant en herstel van de oorlogsschade (tankgracht) na WO II. ca juli 1947 Foto Fotopersburo vd Heuvel HGA

Haagse Bos. Jonge aanplant juli 1947 fotoburo van den Heuvel HGA

Haagse Bos Provinciale Drentsche en Asser courant 13 okt 1947

Bezuidenhoutseweg Haagse Bos Dempen-tankgrachten.-1948-Ned-Heidemaatsch.-Nationaal-Archief

Bezuidenhoutseweg-Dempen-tankgrachten.-1948-Ned-Heidemaatsch.-Nationaal-Archief

Bezuidenhoutseweg-Haagse-Bos-1948-Ned-Heidemaatsch.-Nationaal-Archief

Haagse-Bos-richting-Bzhweg-mei-1949-Foto-W-J-van-der-Pool-HGA

1950

Bos Luchtfoto van paleis Huis Ten Bosch. 20 mei 1951 ANP PHOTO G. V.D. WERFF

Haagse Bos Huis ten Bosch ca 195x collectie Niod

Haagse Bos, schaatsen op een van de vijvers ca 1953 Foto Stokvis HGA

Bos Provinciale Zeeuwse Courant 29 mei 1953

Haagse Bos, schaatsen op de vijver feb 1958 Fotoburo Meyer HGA

Haagse Bos Leidsestraatweg het Minangkabousehuis Chateau Bleu van toneelspeler van Dalfsen 28 mei 1956 Foto W J van der Pool HGA

Leidsestraatweg Voormalig Minangkabause huis Chateau Bleu in aanbouw de residence 1968 Foto Stokvis HGA

Haagse Bos bevroren vijver met schaatsers en ijshockeyers, rechts een Koek en Zopie 1966 Foto R D van Onselen HGA

Haagse Bos flat Chateau Bleu 19 juli 1974 Foto Bart Hofmeester l3643 ©Roel Dijkstra

Haagse Bos flat Chateau Bleu 19 juli 1974 Foto Bart Hofmeester l3603

Haagse Bos.Onderaan de Laan van Nieuw Oost Indie. Links de Bezuidenhoutseweg. Rechts de Benoordenhoutseweg. 8 nov 1982 Foto Delta-Phot HGA

Haagse Bos. In het midden de grote vijver. Links daarvan van de Bezuidenhoutseweg. Rechts de Benoordenhoutseweg. Bovenaan de Laan van Nieuw Oost Indie. 8 nov 1982 Foto Delta-Phot HGA

Haagse Bos. In het midden het Paleis Huis ten Bosch. Links de Bezuidenhoutseweg. Rechts de Benoordenhoutseweg 8 nov 1982 Foto Delta-Phot HGA

Haagsche Bos Bezuidenhoutseweg 21 jan 1981 Foto E Renson 310-15

Filmbeelden : Korte filmimpressie van een kinderfeest in het Haagse Bos georganiseerd door de De Stichting Haagsche Boschdagen op 6 juni 1984 ‘s middags.